تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی

یکی از صنایع دستی تزیینی- کاربردی ایران ” تراش سنگ قیمتی و نیمه قیمتی” نام دارد. سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی به سنگهایی از قبیل زمرد، آماتیس، عقیق، فیروزه، یشم و… اطلاق می گردد. این سنگها که در ایران به وفور یافت می شود پس از تراش و نشاندن آن در رکابی از طلا یا نقره دارای ارزش افزوده زیادی خواهند بود. تراش آن ها با یک دستگاه تراش برقی انجام می گیرد.

تراش سنگ قیمتی، فرایندی است که قدمت هزاران ساله دارد. زمانی به سنگی واژه فست خورده اطلاق می شود که طی فرآیندی سنگ قیمتی تراش نخورده (راف) را تبدیل به گوهری درخشان و جلا داده شده، گردانیم.

هر چند که ممکن است این یک کار دشوار به نظر برسد، با این وجود می توانید یک سنگ های قیمتی را همانند یک استادکار با پشت سر گذاشتن چند مرحله، تراش فست دهید.

در ایران تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی زیر مجموعه صنایع دستی و میراث فرهنگی قرار دارد.

 

 

کانی‌های قیمتی:
سنگ‌ها و کانی‌هایی که دارای خصوصیاتی از جمله زیبایی رنگ، شفافیت، کمیاب بودن و دوام و سختی بالا بوده و شامل الماس، زمرد، یاقوت سرخ، یاقوت کبود، توپاز و بریل هستند. به این گروه اصطلاحاً احجار کریمه می‌گویند.

 

کانی‌های نیمه‌قیمتی:
آن قسم از کانی‌ها و سنگ‌هایی که فاقد تمام و یا قسمتی از خصوصیات سنگ‌های قیمتی بوده لیکن اغلب به دلیل زیبایی رنگ مورد توجه هستند.

ویژگی هایی که یک سنگ را قیمتی می کند:

اولین ویژگی سرشت زیبا، جلا و درخشندگی سنگ می باشد
ویژگی بعدی استحکام سنگ بوده
ویژگی بعدی کمیاب بودن سنگ می باشد
ویژگی مهم بعدی رنگ و شفافیت سنگ است
ساختار سنگ و بافت آن دیگر ویژگی مخصوص آن بوده
قابلیت تراش و پردازش سنگ ها هم در قیمت آنها تاثیر گذار است
قابل حمل و نقل بودن

تاریخچه

طبق نظر باستان شناسان و مورخین ، استخراج معادن در ایران ، از هزاره ی پنجم ق.م رواج داشته و گویا مس برای اولین بار در ایران مورد استفاده قرار گرفته است .
در ابتدا سنگهای قیمتی به علت کمیابی و زیبایی ، نظر مردم را جلب نمود و جادوگران و رمالان از این توجه مردم استفاده کردند.آنان ضمن بیان خواص جادویی برای هر یک از سنگها و سوء استفاده از بی اطلاعی مردم، با فروش آنها به کسب منافع نا مشروع خود اقدام نمودند.

به‌کارگیری گوهر به‌طور سنتی در کشور ما که تاریخی چند هزارساله دارد از همان آغاز تاریخ، معمول بوده است. آبادانی کشور، ثروتمند بودن و علاقمندی مردم این سرزمین به زندگانی پرتجمل و باشکوه، توأم با زیبایی‌پسندی، همواره گوهرها و زیورها را مورد توجه مردم ایران قرار داده است.

مواد اولیه

از گذشته تا به امروز سنگهای قیمتی ونیمه قیمتی متنوعی به عنوان سنگهای زینتی مورد استفاده قرار می گیرد. تراش هر کدام از این سنگها با توجه به سختی و وزن مخصوص آن متفاوت است. در تراش سنگ از انواع نمونه های قیمتی و نیمه قمیتی چون الماس ، لعل، یاقوت، مروارید، زمرد، فیروزه، عقیق و یشم استفاده می شود.

 

 

ویژگی‌هایی که باعث می‌شود یک ماده معدنی یا غیر معدنی، در رده کانی‌ها و سنگ‌های گرانبها جای گیرد عبارتند از:

1. سرشت زیبایی ، درخشش و جلای دلپسند
2. استحکام
3. کمیاب بودن
4. رنگ و شفافیت و نمود
5. ساخت و بافت
6. قابلیت تراش و پردازش
7. قابلیت حمل و نقل

 

ابزار و تجهیزات

1. دستگاه برش سنگ
2. دستگاه تراش الماسه
3. دستگاه پرداخت
4. دستگاه سنباده
5. دستگاه براق کننده
6. دستگاه فرز
7. مته الماسه جهت ایجاد طرح روی سنگ
8. تجهیزات حفاظتی نظیر: گوشی و عینک
9. انواع مختلف سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی

 

روش کار

• تراش صفحه ای
• تراش ساده
• تراش مرکب

 

۱- تراش صفحه ای در مورد سنگها و بلورهای گرانبها و شفاف اعمال می شود که تراش هرچه بیشتر صفحات سبب جلای بهتر و رنگ آمیزی جالب تر در نگین می شود.

۲- تراش ساده بفرم یک صفحه صاف و یا انحناءدار است که قسمت بالای آن گنبدی شکل است. این تراش برای سنگهای عقیق و سنگهای مات است.

۳- در تراش مرکب قسمت بالای نگین دارای یک صفحه بزرگ و مسطح و قسمت پایین دارای صفحات متعددی است. یا برعکس قسمت پایین از یک صفحه و قسمت بالا از صفحات متعدد تشکیل یافته است.

 

مراحل تولید

سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی را به روش های متفاوتی می توان تراش داد. امروزه برای تراش این سنگ ها در جهان دستگاه های مدرن وپیشرفته بسیاری ساخته شده است . ولی هنوز هم در بعضی از مناطق ایران از جمله استان قزوین این کار به روش نیمه سنتی انجام می گیرد .

برای تراش سنگ های قیمتی ونیمه قیمتی وآماده کردن آنها برای کاربردهای تزئینی باید ابتدا سنگ مورد نظر تهیه شود.
بعد از تهیه سنگ ، با استفاده از دستگاه برش ،سنگ را به صورت مکعب مربع ویا مستطیل برش می دهند. البته ضخامت و اندازه این مکعب بسته به نوع تراش مورد نظر است.

 

پس از اینکه سنگ به شکل مورد نظر تبدیل شد ، آن را با استفاده از نوعی صمغ طبیعی بر سر یک چوب حصیر مانند و کوتاه می چسبانند .چسباندن سنگ نیز باید بگونه ای باشد که اگر سنگ رگه ویا طرحی داشته باشد درست در مرکز سنگ و مرکز چوب قرار گیرد .(در واقع این تکه چوب برای نگه داشتن سنگ به هنگام کار با دستگاه تراش مورد استفاده قرار می گیرد .)

 

پس از این مرحله با استفاده از دستگاه تراش و البته با توانایی و دقت هنرمند تراش مورد نظر به سنگ داده می شود .
برای پرداخت نهایی کار از سمباده های مختلف وهمچنین بعضی مواد جلا دهنده استفاده می شود (.به طور مثال در گذشته آجر پخته را پودر می کردند و داخل آب می ریختند و سنگ را داخل این مایع می زدندو سپس با استفاده از نوعی پلاستیک ضخیم و کشیدن آن بر روی سنگ ، آن را جلا می دادند.)

تراش سنگ های قیمتی

۱- فیروزه تراشی

فیروزه سنگ آبی خوش رنگی است که خاص ایران است و در مشهد بدلیل نزدیکی به معدن آن در نیشابور از قدیم الایام تراش و استفاده از آن رواج داشته است…
فیروزه سنگ آبی خوش رنگی است که خاص ایران است و در مشهد بدلیل نزدیکی به معدن آن در نیشابور از قدیم الایام تراش و استفاده از آن رواج داشته است . فیروزه نیشابور در جهان از شهرت زیادی برخوردار است و از انواع مرغوب فیروزه می باشد . فیروزه های تراش داده در مشهد ، در کشورهای خارجی نظر طرفداران زیادی را به خود جلب نموده است .
انواع مشهور فیروزه خراسان عبارتند از : شجری – عجمی – باب – کربلا – طوفان و غاله است .

۲- عقیق تراشی

این هنر شامل کنده کاری روی عقیق یا برجسته کاری روی آن و تولید اشیاء کوچک و هنری و تزئینی از آن است . پیشینه این هنر در ایران به عهد سومر بر می گردد . روش کار در این صنعت به این شکل است که پس از برش سنگ ، آن را بوسیله چرخ تراش داده و سپس جلا می دهند و پس از آن طرح مورد نظر را روی آن بوسیله قلمهای مخصوص تراش می دهند . مرکز این هنر در استان خراسان شهر مشهد می باشد .

۳- قلمزنی سنگ

هنری است خاص مشهد که در آن روی ظروف سنگی را با رنگ مشکی می پوشانند و سپس به کمک قلم با دقت و مهارت فوق تصور روی آن را به اشکال مورد نظر می تراشند که در نتیجه سطح رنگ آمیزی شده دست نخورده باقی مانده و حالت برجسته ای بخود می گیرد . اشیائی چون کاسه و بشقاب ، گلدان ، اسباب چایخوری ، سینی ، هاون ، چراغ خواب و … از تولیدات قلمزنی شده سنگ مشهد می باشند .