سنگ های تزئینی و مشکلات آن

اصولا مشکلات یا معایبی که در مورد سنگ تزئینی اعم از بهره برداری ، برش ، صیقل و از همه مهم تر مصرف و کاربرد و صادرات آن ها وجود دارد را میتوان در چند قسمت به قرار زیر دسته بندی کرده و نسبت به رفع آنها اقداماتی را انجام داد.

• مشکلات یا معایب مربوط به روشهای استخراج و بهره برداری از معادن سنگ
• مشکلات یا معایب مربوط به برش ، ساب و صیقل سنگ
• مشکلات یا معایب مربوط به مصرف سنگ و نصب آنها
• مشکلات مربوط به صادرات سنگ
• مشکلات یا معایب مربوط به روشهای استخراج و بهره برداری از معادن سنگ

روش های استخراج

روش های استخراج را به سه دسته تقسیم میکنیم:

1. اول روشهای استخراج با مواد ناریه
2. دوم روشهای استخراج با سیم برش و با تیغه های برنده
3. سوم روشهای استخراج با چالهای موازی

روش اول را میتوان به بطور معمول و یک اصل کلی ، روشی نامناسب به حساب آورد . غالبا از نظر اقتصادی ، ارزان ترین روش استخراج به حساب می آید و فقط در مواردی که حفظ ذخائر مد نظر نباشد و یا سنگ استخراجی ارزش اقتصادی قابل ملاحضه ای نداشته باشد ، پیشنهاد میگردد . در این روش هم باید با توجه به تجربیات و دستورالعمل ها در جهت تقلیل ضایعات کوشش شود .ولی به هر حال ایده آل نخواهد شد و معمولا برای اجرای این روش ، اطلاعات و تجربیات در زمینه سایر معادن تا حد زیادی جوابگوی کار در معادن سنگ های ساختمانی ، خواهد بود . آگاهی از کاربرد صحیح مواد ناریه در تقلیل ضایعات و استخراج اصولی بسیار موثر است.

روش دوم  که در حال حاضر برای معادن غیر گرانیت ، بهترین روش بحساب می آید . در صورت رفع تنگناهای این روش میتواند مورد عمل قرار گیرد . تنگناهای این روش ، دسترسی به برق ، آب ، تامین ماشین آلات مخصوص ، فراهم کردن ابزار مصرفی و نیروی متخصص در این زمینه میباشد . به هر حال هزینه استخراج در این روش نسبتا زیاد است و کمترین ضایعات در حین استخراج ، حاصل میشود . بدین ترتیب بهترین حفاظت از ذخائر بعمل خواهد آمد و سنگ استخراج شده ، بالاترین کیفیت فیزیکی ممکن را دارا خواهد بود.

روش سوم ، در حال حاضر در مورد گرانیت ها بعنوان بهترین روش بکار گرفته میشود و در مورد سایر کانسارها نیز نه ضایعات و تلفات روش اول را دارد و نه خصوصیات روش دوم را دارا میباشد و در مواردیکه امکان دسترسی به نیروی برق کافی و همچنین آب نباشد ، بهترین روش کار بحساب می آید . برای کاربرد این روشها ، تعلیم و تخصص به اندازه روشهای دوم ، پیچیده نمیباشد . این روش باید در مورد تعدادی از معادن کشور که تامین آب در آن مناطق مشکل اساسی است ، مورد توجه قرار گیرد.

مشکلات یا معایب مربوط به بهره برداری از معادن سنگ

• تغییر روش استخراج سنگ از روش های سنتی ( بکاربردن مواد منفجره و غیره ) به مکانیزه ( بکارگیری ماشینهای برش ) و مشکل تهیه آب و برق و ماشین آلات جدید ، کسب دانش فنی وترک سنت های قبلی که تا حدودی نیز سود بادآورده داشته است.
• ورود اشخاص و شرکت ها و ارگان های مختلف غیر متخصص در جرگه بهره برداران و مواجهه با کار جدید و عدم دانش فنی و سرمایه مربوطه
• مشکلات مربوط به زمین ساخت و تکتونیک ناحیه کانسار و در نتیجه مواجهه با عدم کوپ دهی و تغییر کیفیت در فواصل کم در بعضی از کانسارها
• عرضه سنگ های نامرغوب به همراه سنگ مرغوب به مشتری بصورت اجبار
• عرضه سنگ نامناسب به بازار توسط بعضی از بهره برداران
• عدم تولید سنگ های قواره کامل ( با شکل هندسی مناسب )
• دپو شدن لاشه های زیادی در پای سینه کارهای استخراجی ( بخصوص در اثر استخراج سنگ و یا عملیات باطله برداری به شکل سنتی )
• استفاده از ماشین آلات غیر مناسب در بعضی از معادن و بکارگیری بیش از توان آن ها
• مشکلات اداری مربوط به مانند مشکلات اداری سایر موسسات
• مشکلات و معایب مربوط به برش و ساب و صیقل ( سنگبری )
• افزایش بیش از حد کارگاه های سنگبری و استفاده از ماشین آلات غیرمناسب و غیر دقیق
• عدم جایگزینی ماشین آلات کهنه و فرسوده در بعضی از کارگاه ها ( این ماشین آلات دقت و راندمان لازم را ندارند )
• عدم وجود دانش فنی در صاحبان کارگاه ها و در نتیجه عدم دقت و عدم رعایت بعضی از اصول
• عرضه پلاکهای با ابعاد غیر یکنواخت که بعضا از نظر طول و عرض تا حدود یک درصد و در ضخامت حتی تا حدود ۲۰% با اندازه تعیین شده اختلاف دارد.
• عرضه سنگ بصورت درهم ( از نظر رنگ و طرح ) به مشتری و عدم رعایت یکنواختی سنگ
• تغییرات روز افزون قیمت سنگ خام و هزینه های حمل و غیره
• دپوی سنگ پلاک در محلهای غیر سرپوشیده به مدت طولانی و در نتیجه تاثیر منفی آب و هوای محیط صنعتی در این سنگ ها

مشکلات و معایب مربوط به نصب سنگ

• عدم آگاهی اکثریت مصرف کنندگان سنگ از کیفیت سنگ ها و کاربرد مناسب آن ها
• عدم رعایت اصول نصب سنگ بطور کلی و در تمام ابعاد و سطوح و در نتیجه مواجهه با جداشدن و سقوط سنگ ، تخریب زودرس سنگ ، خطرات جانی و مالی در اثر سقوط سنگ ، از بین رفتن زیبائی نمای سنگ و حتی زشت شدن آن در بعضی موارد ، رولپلاک کردن سنگ برای جلوگیری از سقوط سنگ و در نتیجه هزینه کردن ثانوی و لطمه زدن به زیبایی نمای ساختمان
• عدم وجود آئین نامه و دستورالعمل به کارگیری سنگ و نحوه نصب آن ها در ساختمانها و ابنیه های عمومی و خصوصی
• استفاده از سنگ های آهکی رنگی در نمای بیرونی ساختمانها بدون توجه به تغییر رنگ و فساد شدید آنها در محیط های خارجی ساختمان ها
• استفاده از سنگهای مختلف در مناطق مختلف بدون توجه به مشخصه های فنی سنگ و دوام آن ها در محیط های مختلف
• عدم توجه به اختلاف رنگ و طرح سنگ ها و نصب آنها در نما و کف یک ساختمان و ایجاد یک حالت شبیه به نقاشی کوبیسم
• عدم توجه به مشخصه های سنگ و در نتیجه بکاربردن دو نوع سنگ ظاهرا شبیه به هم ولی از نظر مشخصه های فنی متضاد و در نتیجه تغییر رنگ و تخریب قسمتی از سنگ ها

مشکلات مربوط به صادرات

• کمبود سنگ قواره کامل و عدم عرضه سنگ یکنواخت از نظر طرح و رنگ
• کمبود پلاکهای تهیه شده مطابق با استانداردهای معمول تجاری ( به دلیل عدم دقت و رعایت در برش و صیقل و از نظر اندازه ها و گونیا کردن و غیره )
• عدم توجه به جور کردن پلاکها از نظر رنگ و طرح
• وجود بعضی مشکلات گمرکی و بندری و تغییر نسبتا سریع قوانین گمرکی و اداری مربوط
• بالا بودن هزینه های حمل داخلی و مشکل حمل خارج از کشور به دلیل حجم کم این گونه محموله ها
• عدم اطلاع بسیاری از صادرکنندگان از صنعت سنگ و قوانین و مقررات بین المللی
• بدقولی و عدم رعات تعهدات مربوط به قرارداد توسط بعضی از صادرکنندگان

پیشنهاد برای رفع مشکلات و معایب

همانطوری که مشاهده شد مشکلات و معایب مربوط به سنگهای تزئینی در سطوح مختلف وجود دارد . رفع آنها به مقدار بیشتر به آگاهی مردم و کمک و همکاری سازمانهای ذیربطب چون وزارت معادن و فلزات ، وزارت مسکن و شهرسازی و شهرداریها و سازمان بنادر و گرکات بستگی دارد .

اکثریت مصرف کنندگان سنگ ( به غیر از دست اندرکاران حرفه ای ) به دلیل اینکه در طول عمر خود حداکثر یک یا دوبار جهت ساخت منزل یا مرمت آن با سنگ تزئینی سروکار دارند ، لذا به سادگی نمی توانند در این مورد تجربه پیدا کرده و اطلاعات لازم در این مورد را کسب کنند مگراینکه توسط ارگانهای مروبط آگاهیهای لازم به آنها داده شود .

وزارت معادن و فلزات به دلیل وظایفی که در مورد واگذاری و حفظ منابع زیرزمینی به عهده دارد میتواند با توجه به موارد یاد شده ضمن عدم واگذاری کانسارهایی که محصول تولیدی آنها مناسب برای برش و صیقل نمی باشد رسیدگی به موارد ذیل را به گروهی کاردان سپرده و در صورت تائید نسبت به اجرای آنها دستور لازم را صادر نماید.

• هدایت واحدهای تحت نظر جهت اجرای یکنواخت قوانین و آئین نامه ها بدون تعبیر و تغییرهای شخصی
• فراموش کردن اندیشه واگذاری معدن در قبال جبران هزینه های اکتشافی که به این وسیله اجبارا برای واگذاری معادن با کیفیت نامناسب پیش نمی آید
• آگاهی دادن به بهره برداران و صاحبان سنگبریها از نظر بهبود بخشیدن به تولیدات خود و دسته بندی کردن آنها از نظر رنگ و طرح
• توصیه به وزارت مسکن و شهرداریها جهت نظام بخشیدن به نحوه کاربرد سنگ در ساختمانها و ابنیه های تاریخی و مذهبی
• همکاری با شهرداریها جهت بکارگرفتن ومصرف سنگهای لاشه در پیاده روها و بعضی خیابانهای شهری و متداول کردن این گونه مصارف

وزارت مسکن و شهرسازی نیز با توجه به وظیفه ای که دارد بایستی نسبت به تعیین استانداردهایی در مورد مصرف سنگ مناسب در قسمتهای مختلف ساختمانها و مناطق اقدام نموده و توصیه های لازم در این مورد را به مهندسین معمار و ساختمان ، اعلام نماید .

شهرداری ها از نظر زیبائی شهر و حفظاظت جام مردم ( در مقابل فرو افتادن سنگهای نصب شده ) و جلوگیری از حیف و میل سرمایه مردم جهت نصب سنگ ، بخصوص در نمای بیرونی ساختمانها باید ظوابطی را تعیین نموده و رعایت آنرا از طریق مهندسین ناظر کنترل نمایند .

با توجه به اینکه سنگ تزئینی جزء مواد استراتژیک نبوده و حتی کمبود آن ، کشور را محتاج به ابرقدرتها نمی نماید ، سازمان بنادر ، وزارت بازرگانی و گمرکات کشور نیز جا دارد که هر چه بیشتر در کمک به تسهیل قوانین و ضوابط مربوط به صدور این گونه مواد معدنی اقدام لازم را معمول دارد.

صادرکنندگان نیز قبل از اقدام به صدور سنگهای تزئینی سعی نمایند اطلاعات لازم و کافی در این مورد را کسب نموده و در مورد انعقاد قراردادها با اطلاع کامل از همه جوانب عمل کرده و پس از عقد قرارداد نیز فقط منافع شخصی را مد نظر نداشته و جهت حفظ شئونات حرفه ای و ملی ، برای تداوم بخشیدن به صنعت صدور سنگ نسبت به تعهدات خود وفادار باشند .

توصیه هایی در مورد افزایش عمر سنگ تزئینی

با رعایت مواردی چند میتوان عمر سنگ تزئینی را افزایش داد . اقداماتی که متخصصین فرانسوی در این مورد انجام داده اند به این امر کمک می کند . آنها دو قطعه سنگ مشابه و یکنواخت را در اطاق آزمایشگاهی با شرایط مختلف قرار دادند ( اطاق اول با شرایط آب و هوای محیطهای صنعتی یعنی آلوده و مرطوب ، و اطاق دیگر با آب و هوای تمیز و معمولی ) آنها ملاحظه کردند که فساد سنگ در اطاق اول ظرف مدت دو سال برابر با فساد سنگ در مدت ۲۵ سال در محیطهای غیر آلوده ( اطاق دوم ) میباشد و برای حفظ سنگ در چنین محیطهایی متخصصین مزبور توصیه های کلی زیر را به مصرف کنندگان نموده اند :

سنگ های نصب شده در محیط های آلوده صنعتی با صابونهای اسیدی نفتی ( Nephthenic acid ) و صابونهای فلزاتی مثل روی ، آلومینیوم و کلسیم شسته شوند . یک لایه از صابون فلزی سوراخهای ریز سطحی سنگ را میپوشاند و بقیه منافذ سنگ خالی میماند ، این صابونها برخلاف صابونهای سدیمی معمولی ، آب را به خود نگرفته و در آن حل نمی شوند .

سطح مجسمه ها و سایر سمبولهای سنگی را با یک لایه نازک پولیمری که آلودگی ها را جذب میکند بپوشانند تا با خشک شدن آن ، لایه نازک بصورت فیلم روی آن ها باقی بماند و آنها را از تخریب حفظ نماید ( این پولیمرها هر یک با ترکیب مخصوصی ساخته میشوند ) برای سنگ های تزئینی پولیمر فلئوسیلیکات پیشنهاد شده است . این ماده با کانیها واکنش نموده و کلسیم فلوراید ، سیلیکون هیدرات و سایر ترکیبات غیر محلول را تشکیل میدهد . در نتیجه سطح سنگ متراکم تر شده و رطوبت کمتری را جذب مینماید .

برای جلوگیری از شوره زدن سنگها ، توصیه شده است که ابتدا ترکیبات کانی را مشخص نمایند و سپس با پاشیدن ماسه یا با استفاده از بخار گرم ( متناسب با ترکیب کانی ) شوره را از بین ببرند . دانشمندان یونانی استفاده از لیزر را برای زدودن سولفات اط سطح مرمریت ها ، اقتصادی تر میتوانند و این روش را توصیه مینمایند .

برای حفظ آثار باستانی که در آنها سنگ نه به عنوان یک لایه نازک برای تزئین ، بلکه بصورت بلوکهای نسبتا بزرگ و به عنوان یکی از مواد اصلی و تشکیل دهنده بکار رفته است .

بهترین روش را مرمت و تعویض سنگهای تخریب شده با سنگهای هم اندازه و مشابه سنگ تخریب شده به روشهای مشابه روش اولیه در زمان ساخت بنا میدانند منظور از سنگ مشابه یعنی سنگی با رنگ و مطابق مشخصات سنگ اولیه میباشد .

سنگ تزئینی که در آشپزخانه نصب می شود باید سخت بوده و ضریب آب آن حداقل بوده و تعمیر و نگهداری آن مشکلی نداشته باشند . انواع گرانیتهای غیر جاذب روغن برای نصب در آشپزخانه مناسب هستند .

برای جلوگیری از تخریب سنگ توسط موجودات ریزذره بینی ، تزریق پنی سیلین در داخل لایه های سطحی سنگ بهترین روش ، اعلام شده است .

هنگام نصب سنگ و برای جلوگیری از سقوط سنگهای نصب شده و عدم احتیاج به رولپلاک و حفظ زیبایی نمای ساختمان سعی شود ( مخصوصا در ساختمانهای بیش از یک طبقه ) حتما از مهارهای مخصوص استفاده شود .

نکات ضروری

الف) امکان نفوذ آب به سنگ نصب شده نباید وجود داشته باشد ، زیرا در اثر حرارت ، آب وارده بصورت بخار در آمده و فشار زیادی را به سنگ وارد میکند که این امر باعث جدا شدن سنگ از دیوار میگردد . در فصل سرما نیز آب وارد شده به سنگ ، در اثر یخبندان ، باعث فشار وارده بر سنگ و جدایش سنگ از نما میگردد .

ب ) نصب سنگ در دیوار فقط با بتون انجام نشود بلکه همانطوریکه قبلا نیز گفته شد از قلاب یا مهارهای مخصوص استفاده شود ، زیرا به دلیل یکسان نبودن ضریب انبساط سنگ نصب شده با آجر ( دیوار ) درزه های ریزی در ملات ایجاد شده و علاوه بر ایجاد عدم پایداری سنگ در دیوار ، آب در این درزه ها نفوذ کرده و مسائلی را که در بند الف گفته شد پیش می آورد .

ج ) نصب پلاک نباید همراه با بالا بردن دیوار انجام گیرد ، زیرا ممکن است در اثر نشست دیوار پلاکها شکم داده و بریزند . نصب پلاک الزاما بایستی پس از اتمام سفت کاری ساختمان صورت پذیرد . فقط در ساختمانهای بتن آرمه و فلزی نصب سنگ همزمان با پیشروی دیوار اشکالی نخواهد داشت .

د ) جنس مهار یا قلابها باید از نوع برنج یا فولاد ضد زنگ باشد تا مهار زنگ نزند.